Marx, kâr oranıyla artı-değer ilişkisini ele aldığı bu bölümde daha önce de vurguladığı bir varsayımı hatırlatır. Şöyle ki, verili bir sermayeye düşen kâr tutarı, bu sermaye aracılığıyla verili bir dolaşım kesitinde üretilen artı-değerin toplam tutarına eşittir. Marx’ın belirttiği üzere, bu artı-değerin bir yandan sermaye faizi, toprak rantı, vergiler gibi farklı alt biçimlere bölünmesi, diğer yandan elde edilen kâra hiçbir şekilde eşit olmaması şimdilik bir yana bırakılacaktır. Kârın tutar olarak artı-değerle eşit sayılması ölçüsünde, artı-değer ve kâr oranının büyüklüğü basit sayısal büyüklüklerin oranları tarafından kolayca belirlenir. Çeşitli sayısal örnekler üzerinden ilerleyen Marx, “dolayısıyla, ilk aşamada, yalnızca matematiksel alanda kalan bir inceleme söz konusudur” der.

Türkiye’de yeni eğitim-öğretim döneminin başlamasının ardından eğitim sistemi ve sorunları yine gündeme oturmuş durumda. Rejim ücretsiz öğün uygulamasının iptalinden mülakatlara, deprem bölgesinin çözülmeyen sorunlarından ÇEDES uygulamasına kadar bir dizi problem ve saldırıyla gerçekleştirdi yeni öğretim döneminin açılışını. Verilen sözler hasıraltı edildi, rejimin siyasal karakterine uygun emeller için adımlar atıldı.

Birleşik Otomotiv İşçileri Sendikası UAW’ye üye 45 bin otomotiv işçisinin 15 Eylülden bu yana sürdürdüğü grev, sendikanın önce Ford, ardından da Stellantis ile geçici anlaşmaya varıldığını açıklamasıyla bu işletmelerde sonlanma aşamasına geldi. Anlaşmanın General Motors (GM) tarafından da kabul edilmesi bekleniyor. Taban ücretlerin 2028 yılına kadar toplamda %25 oranında arttırılmasını öngören anlaşmanın işçilerin istedikleri %40’lık artış oranının altında kalması işçileri rahatsız ederken, sendika bu sözleşmeyi önemli bir kazanım olarak yansıtıyor.

Burjuva siyaset dünyasında olduğu gibi sosyalist hareket içinde de Cumhuriyetin 100. yıldönümü vesilesiyle çeşitli tartışmalar yürüyor. Erdoğan liderliğindeki faşist rejimin yeni-Osmanlıcı unsurlarının, Cumhuriyetle birlikte hilafetin kaldırılıp seküler, Batıcı bir yapılanmanın benimsenmesinin Türkiye’nin Müslüman dünya üzerindeki etki gücünü kırdığını ve bu yüzden emperyal bir güç olmasının önüne geçtiğini düşündükleri biliniyor. Nitekim Osmanlı güzellemeleriyle süslenen emperyal fantezileri emekçi kitlelere boca eden faşist rejim, baldırıçıplakların kendilerini hayali saraylarda görmelerini sağlayarak buradan güç devşirmeye çalışıyor. Öte yandan, Cumhuriyetin kurucu partisi olmakla övünen CHP ve sosyalist hareketin Kemalizmle bulaşık kesimleri, AKP iktidarının “Cumhuriyetin tüm kazanımlarını yıktığı, tüm değerlerini ayaklar altına aldığı” feveranı içinde kolaylıkla bir araya gelebiliyor.

Öğrenciler bin bir zorlukla üniversitelere yerleştiklerini, fakat barınma, beslenme ve hayatta kalma sorununun her geçen gün büyüdüğünü dile getiriyorlar. Yurduyla, eğitimiyle, sınavıyla, kısacası bir bütün halinde “bu bozuk düzende sağlam çark olmaz” diyorlar. İşçi ve emekçilerin, emekçi ailelerin çocukları olan öğrencilerin hemen her talebinin karşısına, sermaye düzeninin doymak bilmez kâr hırsı çıkıyor. Emekçi sınıfın gençlerinin sorunları ancak bu sömürü düzenine karşı işçi sınıfının saflarında yükseltilecek örgütlü mücadele ile çözülebilir.

İsrail’in Hamas’ın roketli saldırılarının ardından Gazze’yi bombardımana tutup binlerce Filistinliyi katletmesi ve saldırılarını şiddetlendirerek devam ettirmesi pek çok ülkede yüz binlerin katıldığı eylemlerle protesto ediliyor. İsrail’e arka çıkan hükümetlerin yasak kararlarına rağmen, 21 Ekimde Londra’da savaşın durması ve Filistin halkına yardım elinin uzatılması talebiyle örgütlenen mitinge 300 bin kişi katıldı.

Fukuşima nükleer santralinin çevresindeki su depolarında toplanan radyasyonlu su, tepkilere rağmen okyanusa boşaltılmaya devam ediliyor. 24 Ağustosta başlayan bu işlem, Japonya’da çevre örgütleri, sendikalar, işçi örgütleri tarafından çeşitli eylemlerle protesto ediliyor. Kişida hükümeti ise depoların kapasitesinin sınırlı olduğunu ve artık boşaltmak zorunda olduklarını söyleyerek kendini savunuyor. Uluslararası Atom Enerjisi Kurumunun onayını ve desteğini de arkasına alarak farklı çözüm yollarına dair önerilere kulaklarını tıkıyor.

İsrail vahşet boyutlarına ulaşan saldırılarına devam ediyor. Hastanelerin, camilerin, okulların bile bombalanıp enkaza çevrildiği Gazze’de hayatını kaybedenlerin sayısı 4 bini geçti. Bu, İsrail’in bugüne kadar bu kadar kısa süre içinde gerçekleştirdiği en büyük katliamdır. Topyekûn savaşla Hamas’ın ve Filistinli örgütlerin tüm üyelerinin yok edileceğini ilan eden Netanyahu, bu harekâtın bütün Ortadoğu’yu değiştireceğini söylemektedir. Savunma Bakanı Gallant ise “ölümcül bir savaş olacak, kesin bir savaş olacak ve durumu sonsuza dek değiştirecek bir savaş olacak” diyerek, Filistin’i imha planını tüm dünyaya duyurmaktan çekinmediği gibi, tüm bölgenin altüst olacağının da mesajını vermektedir.

Elif Çağlı’nın Bonapartizmden Faşizme adlı kitabının aşağıdaki bölümünü, Türkiye’de Cumhuriyetin 100. yıldönümü nedeniyle yürüyen tartışmalara katkı sağlayacağını düşünerek yeniden yayınlıyoruz. Elif Çağlı burada Osmanlı’nın sosyo-ekonomik özgünlüklerini irdelerken, bunun 1923 burjuva devriminin ve yeni kurulan Cumhuriyetin niteliğini nasıl belirlediğini de gözler önüne seriyor.

Bütün felâketlerde emekçilerin karşı karşıya kaldığı zorluklar, iklim değişikliğine ve doğal afetleri işçi-emekçiler için yıkımlara dönüştüren burjuva iktidarlara karşı mücadelenin işçi sınıfı için yaşamsal önemde olduğunu gösteriyor. Kapitalistler iklim krizinin yarattığı sorunlara, doğal afetlere her yerde aynı riyakârlık, vurdumduymazlık, ikiyüzlülükle yaklaşıyorlar. Kapitalist üretimin yarattığı yıkımlarla doğanın dengesini bozuyorlar, doğa olaylarını bir felâkete dönüştürüyorlar, sorumluluk almıyorlar ve bundan kâr sağlamak istiyorlar. Dünya işçi sınıfının yaşamak için kapitalizmi yıkmak üzere örgütlenip mücadele etmekten başka yolu yoktur.

İçinde bulunduğumuz emperyalist savaş konjonktürü, Filistin halkının ve Ortadoğu’nun işçi-emekçi sınıflarının kaderini her zamankinden daha fazla birbirine bağlamıştır. Bu, bölge emekçilerinin kapitalizme karşı ortak bir mücadele yürütmelerini zorunlu kılmaktadır. Filistin halkının yanı sıra İsrailli işçi-emekçiler de bu mücadeleye katılmaksızın yol alınması mümkün değildir. Her iki halkın ve tüm bölge halklarının en büyük özlemlerinden barış ve özgürlük ancak böylesi bir mücadeleyle mümkün olabilir.

10 Ekim katliamı ve öncesindeki Suruç katliamı, 7 Haziran 2015 seçimlerinde büyük bir hezimet yaşayan ve tek başına hükümet kuramayan AKP’nin, bir hükümet darbesiyle seçimleri hiçe sayıp yeni bir seçim dayatmasına başvurduğu süreçte yaşanmıştı. Bu süreçte asıl hedef barış ve demokrasi güçleriydi. Zira Haziran seçimlerinde HDP’nin yüzde 13 oy alarak 80 milletvekili çıkarması ve böylece Meclisteki üçüncü büyük parti olması AKP’nin bütün hesaplarını bozmuştu. İşte tam o günlerde önce 20 Temmuz Suruç katliamı gerçekleştirildi, ardından da 10 Ekim katliamı geldi.

Kapitalizmin içinde bulunduğu tarihsel krizin önemli bir boyutunu emperyalist hegemonya krizi oluşturuyor. Dünya üzerinde yüz milyonlarca insanın hayatını doğrudan ve şiddetli biçimde etkileyen birçok gelişme bu krizin ürünüdür. Örneğin kitlelerin büyük acılar çektikleri günümüz savaşları dolaysız anlamda bu hegemonya krizinin ifadesidir. 1990’lı yılları bir kenara bıraksak bile, sadece 2000’lerden itibaren yaşanan savaşlarda milyonlarca insan hayatını kaybetmiş, milyonlarcası yaralanmış, milyonlarcası yerinden yurdundan olmuş, on milyonların yaşam koşulları kötüleşmiş, on milyonlar başka bir zillet olan göç yollarına düşmüş, göçmen oldukları ülkelerde türlü acılara katlanmak zorunda kalmışlardır.

Birçok eleştiri almış olmasına ve gerçeklikle örtüşmediği ortaya koyulmasına rağmen Poulantzas'ın tezleri, bilhassa akademik camia aracılığıyla sosyalist hareketin önüne tekrar tekrar ısıtılıp konulmuştur. Otoriterleşme eğiliminin artan ölçüde tartışıldığı bugünlerde de durum farklı değildir. Burjuva devleti, onun farklı biçimlenmelerini, olağanüstü burjuva rejimleri ele aldığı kapsamlı çalışmasında Elif Çağlı, Poulantzas’ın görüşlerini de değerlendirmiş ve eleştirmişti. Yaklaşık 20 yıl önce, 2004 yılında kaleme alınmış olan Elif Çağlı’nın Bonapartizmden Faşizme adlı çalışması günümüzde yaşanan gelişmelere de ışık tutuyor. Poulantzas’ın görüşlerinin bir kez daha parlatılmaya çalışıldığı bugünlerde, onun Marksist bir eleştirisini okuyucunun dikkatine yeniden sunmanın yararlı olacağını düşünüyoruz. Bu yazı, Bonapartizmden Faşizme kitabının Poulantzas’ın görüşlerinin eleştirisine ayrılan kısmıdır.